Ontwikkeling van het concept

Een opmerkelijk incident tijdens de brainstorming-sessie over Neurotische Suspensie was de verspreiding van een folder in het voorlopige hoofdkwartier van Squat in Amsterdam, gelegen aan de Spuistraat. Die plaats was een vruchtbare locatie om direct zichtbaar gedrag te observeren. Zo kwam hier een goed voorbeeld van “Displacement of Cost” op de voorgrond. Tegenwoordig lijkt het schema van BIGBAR3 soms te worden gedomineerd door “Queer Nights.”

De volgende gebeurtenissen worden uitvoeriger beschreven in TOA. In december 1992 werd de folder, in de Engelse versie, enkele nachten later behulpzaam door een koppel, overhandigd aan de mensen die binnenkwamen. Tussen veel hijgen en puffen, stond er in de folder ook:

Vrouwen die zich hier niet op hun gemak voelen, omdat de mannen zichzelf vermaken met ongewenste avances naar hen toe, hetzij door ze aan te raken of door naar hen te staren, worden aangemoedigd om hierover iets te zeggen aan de mensen bij de deur.

Auteur schuldig

Ik moet toegeven, ook ik heb gestaard, maar ik denk niet dat het hier gebeurde. Na een poosje was de gewoonlijke respons een bedachtzame, overdreven glimlach. Dit is wat er gebeurd is tijdens het incident dat voorviel in de bar-restaurant van het enorme pand, de Silo (waarnaar in TOA verwezen wordt als BAR1), naar ik me goed herinner. Het is een interessant voorbeeld, want het toont aan dat staren niet noodzakelijk te wijten is aan een bepaalde seksuele aantrekkingskracht, waarvan ik zeker ben dat veel vrouwen dat geloven. Ik werd als het ware geobsedeerd door te staren naar de zuster van een van de bewoners. Het was oorspronkelijk de gelijkenis met haar broer die me boeide, en eenmaal ik naar haar begon te kijken, kon ik dat niet stopzetten.

Wat opmerkelijk was, was dat de folder een bevestiging van derden omtrent dat staren gaf, en dat die handeling wijd verbreid was. De bron van de neurose in het voorbeeld dat ik hiervoor aanhaalde, was onzeker, en ik zou eerder zeggen dat het het resultaat was van een maatschappelijke neurose bij mannen (in het algemeen of verspreid).

Het is nodeloos te zeggen dat deze neurotische atmosfeer een enorme belasting betekent voor mannen. Het was deze tegenstrijdige toestand die de belangrijkste reden was waarom ik naar Groot-Brittannië terugkeerde, om mijn geestelijke gezondheid te bewaren.

Omstanders bij een verdrinking (auto-vertaald amendement)

Op 21 augustus 1993 vond een belangrijk incident plaats in Barendrecht bij Rotterdam. Er werd gemeld dat een jong Marokkaans immigrantenmeisje uit een boot viel en luidruchtig verdronk in een ondiepe, kunstmatige roeivijver terwijl een paar honderd mensen toekeken. In de dagen erna werd er in de Nederlandse pers veel verweten over gemaakt.

De gebeurtenis (zoals gerapporteerd door de Volkskrant enz.) zou een beter voorbeeld zijn van ‘Omstander-apathie’ of het ‘Omstander-effect’ dan de Kitty Genovese-zaak, als het krantenverslag waarop mijn vrienden en ik vertrouwden juist was geweest. Naar aanleiding van het rapport schreef ik: “Het ‘Omstandereffect’, zoals het werd genoemd, lijkt een collectieve, en dus sterke, uitdrukking van Neurotische Suspensie te zijn.” Dat werd geschreven in 1993, hoewel TOA pas in 2002 werd gepubliceerd. Vervolgens werd p. 395 van TOA gewijzigd toen bekend werd dat De Telegraaf destijds had gemeld dat de enige bron van de bewering dat niemand een reddingspoging had ondernomen de politie was, en dat in werkelijkheid meerdere mannen een poging tot berging hadden gedaan. Dit is dus weer een overeenkomst met de zaak Kitty Genovese: valse en overdreven krantenberichten. Hoewel talrijke studies het bestaan van het omstandereffect hebben aangetoond.

Terzijde: verplaatsing van de reactie

Een eveneens schijnbare symptomatische of veralgemeende neurose bij mannen is het verplaatsen van de actie als een reactie op. Het is vergelijkbaar, maar er grijpt een fixatie van een andere orde plaats. De activiteit die dan plaats grijpt , wordt steviger, met een verhoogde en vaak intensere concentratie. Typische RD van mannen is een boek of tijdschrift gaan lezen met nadrukkelijke concentratie als reactie op het signaal van vrouwelijke lingerie. Een typische vrouwelijke uiting zien we dan bij een sterk levendig gesprek met een vriendin, of met een soms neutrale, derde partij, eerder dan zich (zelfs maar met een directe blik) te richten op een toekomstig doelwit.

Om terug te keren tot de neurotische suspensie, hoe zouden we het in andere omstandigheden kunnen uitdrukken? We zouden te maken kunnen hebben met een neurotische suspensie telkens als er opmerkingen gemaakt worden in de zin van “Hij stond er alleen maar naar te kijken” of “Ik weet niet wat er met mij gebeurde, ik versteende gewoon.”

Dwangmatig staren naar verkeersongevallen

Een gedraging die de vergelijking kan doorstaan met deze vaststelling,en waarbij karakteristiek een gefixeerde blik optreedt, vinden we bij “de kijkfile” die er optreedt bij auto-ongevallen. Ik ben mij niet bewust dat er een studie zou bestaan over dit fenomeen, alhoewel ze er toch waarschijnlijk wel zijn. De aanwezigheid van voertuigen van de hulpdiensten zal de aantrekkingskracht waarschijnlijk wel intenser maken, omdat ze de ernst van de zaak beklemtonen. Het dwangmatig staren van de weggebruikers als ze een bloedbadscène voorbijrijden is zo uitgesproken dat er dikwijls nog andere ongelukken gebeuren, omwille van het feit dat chauffeurs verstrooid zijn. Deze ‘bevriezing’ lijkt wel te passen in het patroon van de neurotische suspensie.

Er is onmiskenbaar suspensie, en in dit geval is de oorzaak van de neurose heel vanzelfsprekend. Vermoedelijk betreft het een conflict tussen:

1. Angst, voor wat me kan overkomen als ik onvoorzichtig ben of pech heb;
2. Opluchting, dat het mij niet is overkomen, maar wel iemand anders.

Tot slot kunnen we stellen dat de ongezonde fascinatie van mensen die voorbij een auto-ongeval komen, kan worden gezien als een bijzondere, misschien wel elementaire, uitdrukking van een neurotische suspensie.